Pojęcia "pokój" czy "bezpieczeństwo" w potoczonym rozumieniu są jasne i oczywiste. Pokój pojmujemy jako brak wojny, jednak obecnie nie jest to wystarczająco sprecyzowane. Współcześnie pokój dla społeczeństw oznacza równouprawnienie narodów oraz prawo do samoistnienia, tworzenie warunków społeczno-ekonomicznych, które umożliwiają ludziom godne życie i współpracę międzynarodową, wzajemną tolerancję, pozbawioną nienawiści. Jest to proces wymagający od ludzi nieustannych zabiegów, prowadzących do stałego przeciwstawiania się okrucieństwu, dyskryminacji i bezmyślności.
   Pokój ma nie tylko wymiar globalny, międzynarodowy czy narodowy, ale rozpoczyna się od pokoju wewnętrznego, dotyczącego każdej jednostki, która tworzy dane społeczeństwo. Trudno utrwalać stosunki pokojowe, jeśli wszystkie te wymiary nie będą się wzajemnie uzupełniać.
   Pokój to stan, w którym przeważają wartości konstruktywne, służące rozwojowi jednostek, społeczeństw, państw i ich ugrupowań.
   W obecnym świecie trudno ustalić, co jest sprawiedliwe i służy rozwojowi oraz pogodzić to z interesami narodów, państw, a także jak należy realizować warunki pokoju, nie stosując przemocy, a jedynie zapewnić go na drodze wzajemnych porozumień. Istnieją wciąż wątpliwości, czy należy używać przemocy oraz na ile jest ona uzasadniona, aby uzyskać pokój i czy to już nie jest zbrodnia.
   Różne bywa także pojęcie bezpieczeństwa; zmienia się w czasie i jest uzależnione od konkretnych warunków państwa. Inne będzie w wymiarze globalnym i nie zawsze utożsamiane z bezpieczeństwem danego państwa. Bezpieczeństwo to zagwarantowanie państwu możliwości jego istnienia, zapewnienie suwerenności, nieingerencji w sprawy wewnętrzne, brak groźby napaści militarnej i poczucia, że można się jej przeciwstawić i skutecznie przeciwdziałać.
   Często mówi się także o bezpieczeństwie ekonomicznym, społecznym, kulturowym, ekologicznym.
   Kryzysy wewnętrzne, prowadzące do niezadowolenia społecznego, wywołują konflikty, wojny domowe, które mogą przenieść się poza granice danego państwa.
   Podstawą zapewniającą bezpieczeństwo jest przestrzeganie prawa w stosunkach wewnętrznych oraz prawa ustanowionego przez społeczność międzynarodową, którego zadaniem jest utrzymanie bezpieczeństwa światowego.
   Mimo ciągłych zabiegów państw oraz organizacji dążących do obrony powszechnego bezpieczeństwa i pokoju na świecie, po II wojnie światowej wystąpiły liczne konflikty o zasięgu lokalnym lub regionalnym, w których według szacunków zginęło 16-20 mln ludności. Rośnie liczba konfliktów na świecie, w których giną niewinni ludzie. Giną oni nie tylko podczas działań wojennych, ale również w wyniku działań terrorystycznych. Na początku XXI w. terroryzm uważany jest za jeden z najważniejszych problemów międzynarodowych. Wydarzenia z 11 września 2001 r. - atak terrorystyczny na World Trade Center w Nowym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie - uświadomiły światu rosnące zagrożenie działań na taką skalę.
   Problem terroryzmu jest bardzo złożony. Do wieku XIX za terror uważano rządy oparte na stosowaniu siły i zastraszaniu społeczeństw. W latach późniejszych stosowanie siły przejęły grupy polityczne, organizacje i ruchy społeczne jako formę walki (terroryzm) z władzami państw. Współcześnie spotyka się różną interpretację terroryzmu:

• dla tych co go stosują jest to usprawiedliwiona metoda walki narodowowyzwoleńczej lub obrona uczuć religijnych czy tożsamości,
• dla innych stanowi zagrożenie poczucia bezpieczeństwa społecznego.

   Celem działań terrorystycznych jest między innymi uzyskanie rozgłosu.
   Najbardziej znane organizacje terrorystyczne o charakterze międzynarodowym to:

• ETA (Kraj Basków i Wolności) - terrorystyczna organizacja baskijska działająca w Hiszpanii;
• BR (Czerwone Brygady) - największa organizacja terrorystyczna działająca we Włoszech;
• IRA (Irlandzka Armia Republikańska) - działa nie tylko w Ulsterze;
• Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny i Czarny Wrzesień - działające na Bliskim Wschodzie, a ugrupowania Hamas, Dzihad i Hesbollach odgrywają wiodącą rolę w destabilizacji regionu;
• Armia Czerwona w Japonii, Tupamaros w Urugwaju, TPLA (Turecka Armia Wyzwolenia Narodowego) w Turcji.

   Ugrupowania wywodzące się z Bractwa Muzułmańskiego wystąpiły przeciwko świeckiemu państwu. Ich celem jest budowa ustroju islamskiego, którego skutki odczuwalne są na kontynentach w kilkudziesięciu państwach. Przykładem krajów stosujących zasady fundamentalizmu jest Iran i Libia.
   W ostatnim dwudziestoleciu największe działania terrorystyczne wystąpiły na Bliskim Wschodzie, w Europie i Ameryce Łacińskiej. Odnotowuje się współpracę poszczególnych organizacji terrorystycznych; pojawiły się tendencje do zawierania sojuszy podczas tajnych spotkań, na których opracowuje się trasy kurierów, szyfry, kryjówki itp.
   Po II wojnie światowej nasza planeta była miejscem wielu konfliktów zbrojnych, wywołanych wskutek zaistniałych napięć:

• społeczno-politycznych (np. podziały terytorialne, etniczne, działalność opozycji),
• ideologicznych (np. religijne, ustrojowe, uprzedzenia rasowe),
• ekonomicznych (np. uzależnienia zewnętrzne).

Konflikty na świecie

   Spory terytorialne stanowią poważne źródło konfliktów w Afryce, Ameryce Środkowej i Ameryce Południowej. W Afryce po upadku kolonializmu, przebieg granic często dzieli narodowości, plemiona, co powoduje różnego rodzaju konflikty, wywołuje wojny. Wybuchają plemienne i klanowe walki o władzę (np. w Czadzie, Somali, Rwandzie, Burundi), wojny religijne między muzułmanami, animistami i chrześcijanami (np. w Sudanie, Nigerii, Mali).
   W 1982 r. spór Argentyny z Wielką Brytanią o Falklandy/Malwiny był przyczyną konfrontacji militarnej między tymi państwami. Niezgoda (trwająca od 1942 r.) między Ekwadorem a Peru o przygraniczny obszar o powierzchni 340 km² doprowadziła do walk granicznych, w których zginęło ponad 40 osób. Roszczenia terytorialne między Indiami a Pakistanem wywołały już trzy wojny. Walki toczą się o górski łańcuch Karakorum, w północnym Kaszmirze. Rozgrywają się one w trudnych warunkach klimatycznych, ponieważ jednostki stacjonują w rejonach lodowca Baltora i Siachen, na wysokości 6000 m n.p.m., a obydwa kraje straciły już tam kilka tysięcy ludzi. Państwa jednak nie chcą zakończyć tej niewypowiedzianej wojny. W 1991 r. w operacji "pustynna burza", której celem było przywrócenie suwerenności Kuwejtu, zbrojny konflikt lokalny o surowce (ropę naftową) przekształcił się w wojnę regionalną.
   Konflikty zbrojne nie ominęły także Europy. W 1991 r. wybucha wojna na Bałkanach - w byłej Jugosławii, która w latach 1994-1995 przekształciła się w konflikt Bośni i Hercegowiny. W walkach na Bałkanach zginęło ponad 200 tys. osób.
   Napięcia i konflikty między państwami wywołują także działania gospodarcze. Budowa na obszarach przygranicznych uciążliwych zakładów przemysłowych (np. chemicznych, spalarni śmieci, elektrowni jądrowej czy zapór) powoduje pogorszenie stosunków gospodarczych i politycznych lub wywołuje interwencje zbrojne. W Ameryce Południowej budowa przez Brazylię i Paragwaj zapory Itaipu na rzece Parana przyczyniła się do wywołania napięcia pomiędzy Argentyną a Brazylią.
   W przyszłości powodem napięć lub konfliktów zbrojnych może np. stać się posiadanie zasobów wody pitnej. Uwidacznia się to już na Bliskim i Środkowym Wschodzie. Skutki budowy przez Turcję zapór na rzece Tygrys odczuwają już także Syria i Irak.
   Konflikty zbrojne prowadzą do demoralizacji społeczeństw, są przyczyną patologii społecznych, jak narkomania, agresja, nacjonalizm, szowinizm narodowy. W wojny bywają często zaangażowane dzieci, które uczestniczą w regularnych walkach. Oblicza się, że obecnie z bronią w ręku walczy około 200 tys. dzieci.
   Wojny i ich następstwa są przyczyną zmian na mapie świata. Zmianom ulegają granice, powstają nowe państwa, często odnotowuje się migracje ludności.
   Konflikty zbrojne nieodłącznie wiążą się z wykorzystaniem broni, również chemicznej. Jest ona niebezpieczna z wielu powodów, między innymi dlatego, że jest to broń:

• masowego rażenia, czyli jej użycie poraża od razu duży obszar,
• która powoduje również zniszczenia w środowisku.

   Broń chemiczna, ze względu na wykorzystywanie jako narzędzia toksycznych substancji chemicznych, powoduje spustoszenie środowiska naturalnego, niszczy organizmy żywe, zanieczyszcza wodę, powietrze i glebę. Substancje te mają takie samo działanie na każdy żywy organizm roślinny i zwierzęcy, jak na człowieka, z tym że w zależności od masy danego organizmu, dawka śmiertelna jest inna. Do związków chemicznych stosowanych jako broń chemiczna należą między innymi:

• cyjanowodór, chlorocyjan - zaburzające podstawowe czynności wszystkich komórek organizmu;
• sarin, soman, V-gazy, tabun - porażają mięsień sercowy, co prowadzi do śmierci, zakłócają przebieg impulsów nerwowych, wywołują drgawki;
• fosgen - upośledza funkcje układu oddechowego, powoduje obrzęki płuc;
• iperyt, luizyt - powoduje w miejscu kontaktu środka ze skórą trudno gojące się oparzenia, podobne do termicznych;
• LSD-25 - działa podobnie jak narkotyki, dezorganizuje centralny układ nerwowy. Istnieje także broń chemiczna, której celem jest zniszczenie upraw roślinnych. Środki takie nazywa się fitotoksycznymi. Należy do nich na przykład simazyna, która niszczy uprawy roślinne, powodując ich usychanie.

   Po raz pierwszy broń chemiczna, w postaci iperytu, została użyta przez Niemców 22 kwietnia 1915 r. pod Ypres. Podczas I wojny światowej broń chemiczną stosowały także inne walczące armie, w wyniku czego ogólne straty wyniosły około 450 tys. zabitych i ponad 500 tys. rannych. W 1925 r. konwencja genewska wprowadziła zakaz użycia broni chemicznej. Mimo to prowadzono prace nad jej udoskonalaniem i użyto jej jeszcze wielokrotnie, m.in.: podczas działań wojennych w Etiopii (1935 r.), podczas wojny w Wietnamie (1965-1973), w wojnie iracko-irańskiej (1984 r.); została również użyta przez Irak w 1991 r. przeciwko Kurdom oraz przez członków sekty Najwyższa Prawda podczas zamachu terrorystycznego w tokijskim metrze (1995 r.). Zwyczajowe prawo międzynarodowe zabrania stosowania broni chemicznej w konfliktach zbrojnych. 127 państw w 1993 r. podpisało konwencję o zakazie stosowania broni chemicznej (ratyfikowaną przez Polskę w 1995 r.).

Źródło: Fragment podręcznika dla szkół zawodowych Elżbiety Domżały i Adriany Garczyńskiej GEOGRAFIA Z OCHRONĄ I KSZTAŁTOWANIEM ŚRODOWISKA, Część 1 © Oficyna Edukacyjna Wydawnictwa eMPi2 www.empi2.pl